Με αφορμή τα δύο περιστατικά με αγνοούμενους που βρέθηκαν πνιγμένοι στη Σάμο, και συγκεκριμένα το περσινό περιστατικό με την Γερμανίδα κολυμβήτρια στα Βοτσαλάκια και το πρόσφατο περιστατικό με τον ερασιτέχνη αλιέα στον Μεσόκαμπο, η Ελληνική Ομάδα Διάσωσης Σάμου παρουσιάζει στους πολίτες τον τρόπο με τον οποίον γίνονται οι επιχειρήσεις θαλάσσιας έρευνας και διάσωσης.
Όπως αναφέρει ο Δημήτρης Καλατζής, πρόεδρος του Παραρτήματος Σάμου της Ελληνικής Ομάδας Διάσωσης, από τα δύο παραπάνω περιστατικά “προέκυψαν εύλογα ερωτήματα στον πολύ κόσμο αναφορικά με την απόσταση που βρέθηκαν οι δύο σωροί, ας προσπαθήσουμε να ρίξουμε λίγο φως πάνω στην έρευνα και διάσωση στον θαλάσσιο χώρο.
Η Σύμβαση SOLAS, λέει: «Υπηρεσία έρευνας και διάσωσης. Η αποδοτικότητα των λειτουργιών της παρακολούθησης του κινδύνου, της επικοινωνίας, του συντονισμού και της έρευνας και διάσωσης, συμπεριλαμβανομένης της παροχής ιατρικών συμβουλών, βασικής ιατρικής βοήθειας ή ιατρικής διακομιδής, μέσω της χρήσης δημοσίων και ιδιωτικών πόρων συμπεριλαμβανομένων συνεργαζόμενων αεροσκαφών, πλοίων και άλλων σκαφών και εγκαταστάσεων».
Η Σύμβαση SAR, λέει: «Διάσωση. Μια επιχείρηση για διάσωση ατόμων που κινδυνεύουν, η οποία παρέχει αρχικά στους κινδυνεύοντες ιατρικές ή άλλες φροντίδες και μεταφέρει αυτούς σε ασφαλές μέρος».
Οι συμβάσεις συνεχώς τροποποιούνται με στόχο την καλύτερη παροχή βοήθειας σε όσους κινδυνεύουν στη θάλασσα.
Οι βασικοί παράγοντες που αποτελούν την SAR είναι τέσσερις:
Πάμε να τους δούμε λίγο πιο αναλυτικά:
1) Το άτομο – ο ναυαγός: Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, όπως η ηλικία (μικρή – μεγάλη ηλικία), το ιατρικό ιστορικό (παθολογικές καταστάσεις κλπ), πιθανός τραυματισμός, ο σωματότυπος (αδύνατος-υπέρβαρος), το ντύσιμο (μαγιό, ρούχα, στολή νεοπρέν), ο τρόπος εισόδου στο νερό (κολυμβητής, αθλητής serf κλπ), τυχόν πτώση από ύψος (ακτή, πλοίο), λοιπά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (επίπεδο κολύμβησης, επαφή με τη θάλασσα, γνώση της περιοχής, άτομο με υψηλό ρίσκο κλπ).
2) Ο χρόνος – πληροφορίες: Η έγκαιρη μετάδοση της πληροφορίας του συμβάντος στις αρμόδιες αρχές για την ενεργοποίηση του μηχανισμού. Συνήθως στις περιπτώσεις αλιέων, κολυμβητών, αθλητών κλπ δυστυχώς έχουμε αρκετό χρόνο μέχρι να αναγνωρισθεί το περιστατικό και να ειδοποιηθούν οι αρχές. Ομοίως οι πληροφορίες είναι πολλές φορές ασαφής, κυρίως με τον τόπο αναφοράς του συμβάντος (ψαράδες, ψαροντουφεκάδες). Για το λόγο αυτό, πρέπει να ελέγχεται η αξιοπιστία της αρχικής πληροφορίας. Ο χρόνος κινητοποίησης των σωστικών μέσων αναφορικά με το φως της ημέρας (στατιστικά οι περισσότερες επιχειρήσεις SAR αρχίζουν απόγευμα προς βράδυ). Τέλος, σημαντικό παράγοντα αποτελεί η απόσταση του σημείου συμβάντος από τις έδρες των σωστικών συνεργείων.
3) Καιρικές συνθήκες περιοχής συμβάντος: Κατάσταση και διεύθυνση ανέμου (κλίμακα Μποφόρ), ύπαρξη ρευμάτων, θερμοκρασία νερού, λοιπές μετεωρολογικές καταστάσεις (ομίχλη, βροχή, καταιγίδα, κεραυνοί κλπ). Επίσης σημαντικές είναι και οι καιρικές συνθήκες στις έδρες των σωστικών μέσων και κατά τη διάρκεια του δρομολογίου έρευνας.
4) Σχεδιασμός της SAR:
α) Καθορισμός του στόχου: Περιγραφή του ατόμου, περιγραφή τυχόν σκάφους, σανίδας κλπ, λοιπά χαρακτηριστικά, εξοπλισμός κλπ.
β) Καθορισμός της αρχικής θέσης έρευνας (datum): Υπολογισμός πιθανής τοποθεσίας, καιρικές συνθήκες, αξιοποίηση και έλεγχος όλων των διαθέσιμων πληροφοριών του συμβάντος. Διαφέρει από το αρχικό σημείο που συνέβη το περιστατικό γιατί διορθώνεται με την κίνηση του θύματος, εξαιτίας της παράσυρσης του (target drift), λόγω του ανέμου (έκπτωση), των κυμάτων, των ρευμάτων (ταχύτητες leeway). Για όλα αυτά υπάρχουν σχετικοί πίνακες – μοντέλα, τα οποία χρησιμοποιούν οι επικεφαλής για τον σχεδιασμό και καθορισμό του μοτίβου έρευνας.
γ) Καθορισμός περιοχής έρευνας: Το μέγεθος της, επηρεάζει την επιλογή του μοτίβου έρευνας και των απαιτούμενων μέσων. Δίνεται με τη μέθοδο των: Γεωγραφικών Συντεταγμένων (Geographical Coordinates Method), μέθοδο Centre Point (Circular Area) και την Track Line.
δ) Καθορισμός μοτίβου έρευνας: Συνήθως επιλέγεται με συνεννόηση του επικεφαλής των ερευνών που βρίσκεται στο σημείο με τον επικεφαλής του κέντρου (πχ ΕΚΣΕΔ) και εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες, τα διαθέσιμα μέσα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά – επιδόσεις τους. Στα μοτίβα έρευνας γίνεται συνδυασμός της οπτικής παρατήρησης (σκάφη, αεροσκάφη) και των ηλεκτρονικών μέσων όπως radar, συσκευές FLIR κλπ Επίσης μπορεί να επιλεγεί συνδυασμός περισσοτέρων της μιας μεθόδου αν αυτό κριθεί απαραίτητο.
Τα μοτίβα έρευνας είναι:
• Μεγεθυνόμενα τετράγωνα (Expanding Square – Sxx)
• Ανά τομείς (Vector – Vxx)
• Γραμμικής τροχιάς (Trackline – Txx)
• Παράλληλες πορείες (Parallel Search – Pxx)
• Συρόμενη γραμμή (Creeping Line – Cxx)
• Συντονισμένη έρευνα πλοίου & αεροσκάφους
Σημείωση: Εδώ πρέπει να αναφέρουμε και τα περιστατικά με πολλούς στόχους (Mass Rescue Incidents – MRO), δλδ περιστατικά ναυαγίων μεγάλων σκαφών, πλοίων ή αεροπλάνων.
ε) Καθορισμός επιθυμητής κάλυψης περιοχής: Εξαρτάται από το μέγεθος της περιοχής έρευνας, τα διαθέσιμα μέσα, την τοπογραφία της περιοχής και τον διαθέσιμο χρόνο.
στ) Ανάπτυξη – εκτέλεση σχεδίου έρευνας: Αποτελεί συνδυασμό όλων των παραπάνω και διαφοροποιείται ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες, πληροφορίες κλπ.
Δυστυχώς, η στατιστική των θαλασσίων ατυχημάτων, μας έχει δείξει, ότι παρ όλη την εξέλιξη της τεχνολογίας, των διαδικασιών, των μέσων κλπ, υπάρχει ένας αριθμός αστάθμητων παραγόντων στο σχεδιασμό μιας SAR που επηρεάζουν το αποτέλεσμα της καίρια.
Μερικοί από αυτούς είναι:
• Απρόβλεπτα μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες στην περιοχή.
• Ανεπαρκής γνώση των ρευμάτων της περιοχής.
• Παραποιημένη πληροφορία – μεγάλη χρονική καθυστέρηση ανακοίνωσης του συμβάντος.
• Η κατάσταση του θύματος – ψυχολογική (κατάσταση σοκ), παθολογική (κόπωση, τραυματισμός, διάφορες παθήσεις), σε συνδυασμό με την θερμοκρασία του περιβάλλοντος (άνεμος) και του νερού (υποθερμία).
• Η παράσυρση του, η οποία εξαρτάται από τον άνεμο, τα κύματα και τα ρεύματα (θαλάσσιο, παράκτιο).
• Το είδος πνιγμού του θύματος – ξηρός ή υγρός (εάν αυτός έχει επέλθει και πότε), γιατί αυτός καθορίζει εάν το σώμα θα παραμείνει στην επιφάνεια και θα επιπλέει ή θα βυθισθεί.
Στην πρώτη περίπτωση – παραμονής του σώματος στην επιφάνεια επιδρούν σε αυτό οι παραπάνω δυνάμεις, οι οποίες το παρασύρουν ανάλογα με την έντασή τους πολλά μίλια μακριά από το σημείο έναρξης της επιχείρησης ή το τελευταίο σημείο αναφοράς του. Στη δεύτερη περίπτωση – βύθισης του σώματος στον πυθμένα, η χρονική και τοπογραφική παραμονή του εκεί (το εάν δλδ θα ανέβει και πάλι στην επιφάνεια) εξαρτάται από το βάθος, την ύπαρξη ρευμάτων και τέλος τη θερμοκρασία του νερού (το ζεστό νερό επιταχύνει τις εσωτερικές διαδικασίες αποσύνθεσης και άνοδο του σώματος στην επιφάνεια).
• Προβληματική ασύρματη επικοινωνία μεταξύ των μέσων που παίρνουν μέρος στην επιχείρηση“.
“Θυμάμαι χαρακτηριστικά“, αναφέρει ο Δημήτρης Καλατζής, ότι “πριν 2 χρόνια κατά τη διάρκεια πιστοποιημένης εκπαίδευσης μου στην θαλάσσια διάσωση από τον IMRF (παγκόσμιο οργανισμό θαλάσσιας διάσωσης), στο εκπαιδευτικό κέντρο RS Noatun, στη Νορβηγία, σενάριο κατά το οποίο ρίξαμε στο νερό σε προβληματική περιοχή με μεταβαλλόμενα ρεύματα και άνεμο, ένα εκπαιδευτικό ομοίωμα ανθρώπου της Dacon, το οποίο έφερε συσκευή εντοπισμού gps και φανό κινδύνου. Μετά από 2 ώρες άρχισαν οι έρευνες στην ευρύτερη περιοχή, με συμμετοχή 5 σκαφών, μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, χωρίς αποτέλεσμα.
Οι έρευνες συνεχίστηκαν και την επόμενη μέρα, πάλι χωρίς αποτέλεσμα. Ακολουθήθηκαν σχεδόν όλα τα μοτίβα έρευνας, με το ομοίωμα να πλέει εκτός των οριζόμενων περιοχών.
Τελικά, μετά από 3 μέρες (χρονικό όριο ερευνών), έγινε η περισυλλογή του (με το gps), σχεδόν 25 ναυτικά μίλια μακριά από την περιοχή των ερευνών.
Κάτι ανάλογο, συνέβη και το 2019 στην επιχείρηση της Γερμανίδας κολυμβήτριας στον Κάμπο Μαραθοκάμπου, η οποία βρέθηκε σχεδόν 15 ναυτικά μίλια νότια της Σάμου προς τους Αρκιούς και φέτος στην επιχείρηση του ερασιτέχνη ψαρά στον Μεσόκαμπο, ο οποίος βρέθηκε σχεδόν 10 ναυτικά μίλια νότια-νοτιοδυτικά στη Σαμιοπούλα. Φυσικά υπάρχουν άλλες περιπτώσεις, σε διάφορα νησιά του Αιγαίου, εύρεσης ανθρώπινων σωρών σε ακτές, για τις οποίες ή δεν έχει δηλωθεί εξαφάνιση ή έχει δηλωθεί σε άλλο νησί…
Κλείνοντας να αναφέρουμε ότι μια επιχείρηση έρευνας και διάσωσης διαρκεί συνολικά 72 ώρες (3 ημέρες), εκτός εάν η αρμόδια αρχή λόγω ιδιαίτερων επικίνδυνων συνθηκών κρίνει ότι η συνέχισή της είναι άκρως επικίνδυνη για τα σωστικά συνεργεία και δεν έχει πιθανότητες επιτυχίας ή φυσικά το θύμα έχει εντοπιστεί και διασωθεί“.